Voor het pensioen

Met Voor het pensioen (Een komedie van de Duitse ziel) schreef de Oostenrijkse auteur Thomas Bernhard
(1931-1981) in 1979 zijn naar eigen zeggen beste toneelstuk. Het is een zwarte, grimmige en tegelijk hilarische komedie over een samenleving die bespookt blijft door haar extreemrechtse verleden.
Het stuk speelt zich af ten huize van de familie Höller op 7 oktober, de verjaardag van Heinrich Himmler, voormalig SS-leider. Rudolf Höller, ooit kampcommandant en sinds jaren gerespecteerd voorzitter van de rechtbank, gaat bijna met pensioen. Zeven oktober is voor hem en voor zijn zus Vera een hoogdag. Clara, hun jongere aan een rolstoel gekluisterde zuster, staat aan de zijlijn van deze viering. Ze gaat gebukt onder het gewicht van het verleden en ziet met lede ogen aan hoe haar familie de wreedheden omarmt.
In het claustrofobische en incestueuze huis van de Höllers ontvouwt zich een ideologisch machtsspel. Een feest dat gaat over schuld, wrok, ontkenning en moreel verval. En over familiebanden die nooit kunnen worden verbroken. Bernhard kaart in Voor het pensioen de onmacht en hypocrisie aan van het naoorlogse Duitsland
tegenover het eigen naziverleden, het stilzwijgen over de oorlogsschuld. Via de onrustbarende extreemrechtse retoriek van zijn verstarde personages ventileert hij zijn walging. Tegelijk stelt Bernhard vast dat wij zelf wellicht niet veel beter zijn.
Tom Dewispelaere ensceneert dit stuk niet zomaar. De concrete aanleiding is de verontrustende normalisering van een woordenschat en een gedachtegoed dat de directe erfgenaam is van het rechts-extremisme van de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw. Veel uitspraken waarvan we dachten dat die tot de marges van onze politieke cultuur verdreven waren, staan opnieuw in het centrum van het maatschappelijk debat.
Thomas Bernhard geeft ons met Voor het pensioen meer dan een geschiedenisles. Het is een uitnodiging om te blijven nadenken over hoe de schaduwen van het verleden ons blijven achtervolgen in het heden. Hoe ver mensen gaan in hun zoektocht naar houvast.
in de verhaallijn Democratie en burgerschap